شاید تا به حال این سوال برایتان پیش آمده باشد که چرا باید نماز اول وقت بخوانیم؟ برای پاسخ اجمالی به این سوال بهتر است یک مثال بزنیم: یک بیمار را در نظر بگیرید که دکتر داروهایی را برایش تجویز کرده است اگه این بیمار داروهای خود را در ساعت معینی که دکتر برایش تجویز کرده مصرف نکند آیا امیدی به بهبودی این بیمار است؟ طبیعتاً نه تنها اثری بر بهبودی این بیمار نخواهد داشت بلکه سبب تشدید بیماری یا اختلالات بیشتری برای بیمار به همراه خواهد داشت همچنین در صورتی که برای کارهای خود برنامه منظمی نداشته باشیم یا براساس برنامه ای که برای کارهایمان تنظیم کردیم به موقع عمل نکنیم، به نظر شما چه اتفاقی ممکن است بیفتد؟ قطعا انسان دچار سردرگمی و پریشانی و در نهایت به بی هدفی و پوچی منجر می گردد، نماز نیز اینگونه است اگر در اقامه نماز سهل انگاری کنیم و آن را در وقت معینی که خداوند متعال برای ما تکلیف کرده است؛ نخوانیم یا گاهی بخوانیم و گاهی نخوانیم آرامش روح و روان انسان مختل می‌گردد و کل برنامه زندگی بشر را تحت تأثیر قرار می‌دهد. یکی از مسایلی که در ایجاد نظم و برنامه ریزی دقیق زندگی انسان بسیار موثر است و به کارهای او سامان می دهد و سبب آرامش عمیق روحی و روانیش می گردد. خواندن نماز اول وقت است در این راستا بهترین نوع زمان بندی و برنامه ریزی، برنامه ریزی براساس اوقات نماز است به عنوان مثال فرد برنامه خود را طوری تنظیم کند که بعد از نماز فلان کار را دهد، یا تا قبل از نماز باید کاری را تمام کند این روش، بسیار در ایجاد نظم و آرامش در زندگی موثر است در ادامه به صورت تفصیلی توضیحاتی در زمینه چرایی نماز اول وقت ارائه خواهد شد 

جهت کسب اطلاعات بیشتر به ایلیا مراجعه فرمایید.

چرا باید نماز را در اول وقت بخوانیم؟

در قرآن یکی از خصوصیات اهل ایمان محافظت بر نماز بیان شده است: «و الّذین هم علی صَلواتِهم یحافِظون» مؤمنان کسانی هستند که بر نماز خویش مواظبت‌ دارند و همه اوقات نماز را حفظ می‌کنند. محافظت نماز، همان توجه ویژه به نماز و عدم سهل‌انگاری در برپایی این امر مهم است؛ این محافظت صورت های گوناگونی دارد که یکی از آنها بجا آوردن نماز در اول وقت است.

در ابتدا ذکر این نکته لازم است که خواندن نماز در اول وقت،امری است مستحب موکد نه واجب؛ یعنی اینکه بجا آوردن نماز در اول وقت نسبت به وقت های بعدی، ثواب بیشتری دارد و تأکید زیادی در روایات بر آن شده است و به تأخیر انداختن آن موجب کم شدن ثواب این عمل خواهد شد و به شدت از آن نهی شده است. منظور کسانی هم که می‌گویند: باید نماز را در اول وقت خواند، اشاره به همین مطلب است. سؤال فوق در دو بخش قابل جواب است بخش نخست در مورد اهمیت نماز اول وقت در منابع اسلامی و بخش دیگر در مورد علّت اهمیت انجام نماز در اوّل وقت.

اهمیّت نماز اوّل وقت

در قرآن یکی از خصوصیات اهل ایمان محافظت بر نماز بیان شده است: «و الّذین هم علی صَلواتِهم یحافِظون» مؤمنان کسانی هستند که بر نماز خویش مواظبت‌ دارند و همه اوقات نماز را حفظ می‌کنند. محافظت نماز، همان توجه ویژه به نماز و عدم سهل‌انگاری در برپایی این امر مهم است؛ این محافظت صورت های گوناگونی دارد که یکی از آنها بجا آوردن نماز در اول وقت است.

رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: تا انسان مواظب نمازهای پنج‌گانه در اوقاتش می‌باشد، شیطان از او می‌ترسد پس وقتی آن را ضایع ساخت (نمازها را در اوقاتش نخواند)‌شیطان بر او جرأت نموده و او را به گناهان بزرگ وا می‌دارد.

امام صادق علیه السلام فرمودند: هنگامی که انسان نماز را در اول وقت بخواند، نوری سفید و پاکیزه به آسمان می‌رود و می‌گوید: خدا تو را حفظ کند که مرا حفظ کردی و برعکس اگر کسی نسبت به وقت نماز مراقبت نکند سیاهی تاریک بالا رفته و می‌گوید: مرا ضایع ساختی خدا تو را ضایع کند.

جایگاه نماز اوّل وقت بگونه‌ای است که حتی جهاد و جنگ در راه خدا نیز باعث نمی‌شود تا انسان آن را از اول وقت به تأخیر بیندازد، هنگامی که علی ـ علیه السلام ـ در جنگ صفّین سرگرم نبرد بود در میان هر دو صف کارزار مواظب وضع آفتاب بود (تا ببیند که ظهر می‌شود و نماز ظهر را بخواند) ابن عباس عرض کرد یا امیرالمؤمنین این چه کاری است؟ فرمود: منتظر زوال هستم تا نماز بخوانم. ابن عباس گفت: آیا حالا وقت نماز است با این سرگرمی به جنگ. فرمود: چرا با ایشان می‌جنگیم؟ تنها به خاطر نماز با آنان نبرد می‌کنیم.

امام حسین ـ علیه السلام ـ نیز در ظهر عاشورا هنگامی که وقت نماز فرا رسید، نماز را به همراه اصحاب در اول وقت اقامه کردند. سعید بن عبدالله حنفی هنگام نماز امام، جلوی او ایستاد و همه تیرهای دشمن را که به سوی امام می‌آمد به جان خرید تا آنجا که نماز امام پایان یافت. و او غرق در خون، اولین شهید نماز در جبهه کربلا شد.

همچنین به تأخیر انداختن نماز از اول وقت یکی از مصادبق استخفاف و سبک شمردن نماز است که در روایات بسیاری مورد نکوهش شدید قرار گرفته است. تا جائیکه پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ فرمودند: «لیس منّی من استخفّ بصلاته» از (امّت) من نیست کسی که نماز را سبک بشمارد.

امام صادق ـ علیه السلام ـ نیز در آخرین لحظات زندگی خود خطاب به همه فامیل ها و بستگان خود فرمودند:

«إنّ شفاعتنا لاتنالُ مستخفّاً بالصلوه» همانا شفاعت ما (اهل بیت) به کسی که نماز را سبک بشمارد نمی‌رسد.

حضرت امام(ره) در کتاب آداب الصلوة می‌نویسند: «… پس، از اوقات آن (نماز) حتی‌الامکان محافظت کن. و اوقات فضیلت آن را انتخاب کن که در آن نورانیّتی است که در دیگر اوقات نیست. و اشتغالات قلبیّه خود را در آن اوقات کم کن بلکه قطع کن. و این حاصل شود به اینکه اوقات خود را موظّف و معیّن کنی و برای نماز که متکفّل حیات ابدی تو است،‌ وقتی خاصّ تعیین کنی که در آن وقت کارهای دیگر نداشته باشی و قلب را تعلّقاتی نباشد؛ و نماز را با امور دیگر مزاحم قرار مده تا بتوانی قلب را راحت و حاضر کنی.»

فلسفه اهمیّت نماز اوّل وقت

با توجه به مطالبی که بیان شد؛ مهم‌ترین حکمت در توصیه به نماز اول وقت، آثار معنوی فراوان آن است. با این همه می‌توان به آثار و فواید ذیل نیز اشاره کرد:

الف) عادت دادن شخص به نظم.

ب) وجود نشاط، آمادگی و حضور قلب بیشتر در اول وقت.

ج) زمینه‌سازی جهت برگزاری جماعت بزرگ و اُنس و اُلفت و اتّحاد بیشتر مسلمانان.

توضیح‌ آنکه: وقتی جامعه اسلامی مقیّد به خواندن نماز اول وقت باشند در هر منطقه غالب مردم هم‌زمان به نماز خواهند ایستاد این مسأله آمادگی آنان را برای جماعت و ایجاد صفوف گسترده و پرجمعیت بیشتر می‌کند. در حالی که نماز در غیر اوّل وقت، در بین زمان های مختلف پراکنده می‌شود و از اجتماع و شکوه عبادی و اُنس و اُلفت مؤمنان در مراکز دینی می‌کاهد.

د) در روایتی از امام رضا ـ علیه السلام ـ آمده است: هنگامی که وقت نماز فرا رسید نماز را در اول وقت بجای آر زیرا که نمی‌دانی در وقت بعدی چه اتفاقی خواهد افتاد.»(و شاید در اثر اتفاق یا حادثه‌ای نتوانی نماز را بجای بیاوری)

هـ) نماز خود از کارهای خیر بلکه از بهترین کارهای خیر محسوب می‌شود «حیّ علی خیر العمل» و تعجیل در کار خیر، در هر حال خوب و پسندیده است.

همانطور که در مطالب فوق ذکر شد؛ در روایات بسیاری توصیه به اقامه نماز اول وقت شده‌ است اما این دستور اهل بیت(علیهم السلام) استثنائاتی دارد که به مواردی از آنها اشاره می گردد:

۱. کسی که نافله ظهر و نماز عصر می‌خواند به اندازه خواندن نافله، نماز ظهر و عصر را به تاخیر بیندازد و الا اگر نافله نمی‌خواند اول وقت افضل است.
۲. کسانی که شب عید قربان از عرفه به مشعر الحرام می‌روند مستحب است نماز مغرب و عشا را به تاخیر بیندازند و در مشعرالحرام بخوانند.
۳. بهتر است نماز عشا را قدری به تاخیر بیندازی تا قرمزی سمت مغرب برطرف شود.
۴. زن مستحاضه نماز ظهر و نماز مغرب را تا آخر وقت فضیلت آنها به تاخیر بیندازد تا با یک غسل بتواند آنها را با عصر و عشا بخواند.
۵. کسی که چهار رکعت از نافله نماز شب را خوانده وقت اذان صبح می‌شود مستحب است نماز صبح را به تاخیر بیندازد تا نماز شب را کامل کند.
۶. روزه‌داری که ضعف بر او غلبه کرده باشد یا جمعی منتظر او باشند بهتر است نماز را تا بعد از افطار به تاخیر اندازد.
۷. کسی که یقین به داخل شدن وقت نماز ندارد باید آنقدر صبر کند تا یقین به وقت نماز پیدا کند.
۸. کسی که در حال خودداری از بول و غائط است؛ مکروه است نماز بخواند لذا تا پس از قضای حاجت نماز را به تاخیر بیندازد.
۹. کسی که به خاطر نداشتن آب باید تیمم کند اگر امیدِ پیدا کردن آب دارد باید نماز را تا آخر وقت به تاخیر بیندازد.
۱۰. کسی که نمی‌تواند بول و غائط خود را نگهداری کند نماز ظهر و نماز مغرب را به تاخیر بیندازد تا با عصر و عشا با هم بخواند.
۱۱. زنی که بچه شیر می‌دهد و جز یک لباس پاک بیشتر ندارد نماز ظهر و عصر را به تاخیر می‌اندازد تا نزدیک غروب، تا چهار نماز(ظهر و عصر و مغرب و عشا) را با هم بخواند.
۱۲. کسی که نافله صبح می‌خواند مستحب است نماز صبح را به تاخیر بیندازد تا نافله صبح را بخواند.
۱۳. مسافری که می‌داند پیش از قضا شدن نماز ظهر و عصرش به وطن می‌رود، بهتر است نماز ظهر و عصر را به تاخیر بیندازد تا در وطن تمام بخواند.